İnsanların yaklaşık %97’si hayatlarında en az bir kez déjà vu yaşamıştır. Fransızca’da “zaten görüldü” olarak tercüme edilen bu durum, geçmişte bir noktada tamamen aynı durumu yaşamış olmanın geçici bir hissidir. Ama neden oluyor? Ve bunun tıbbi bir açıklaması var mı?
Deja vu nedir?
Muhtemelen şu duyguyu biliyorsunuzdur: Bir konuşmanın ya da bir aktivitenin ortasındayken, aniden aynı şeyi daha önce yapmış olduğunuz hissine kapılırsınız – ama bunun mümkün olmadığını bilirsiniz.
Déjà vu, sahte bir aşinalık duygusudur. Beyniniz sanki daha önce belirli bir durumu yaşamışsınız gibi bir his yaratır, ancak onu hafızanızdan geri getiremezsiniz ve gerçek durumu tanımlayamazsınız.
Deja vu nasıl bir duygu?
1983’te Dr. Vernon Neppe déjà vu’yu “şimdiki bir deneyimin tanımlanmamış bir geçmişe aşina olduğuna dair öznel olarak uygunsuz bir izlenim” olarak tanımladı. Basit bir ifadeyle, bu, deja vu yaşadığınızda, neredeyse kesinlikle yaşayamayacağınız bir şeyi yaşıyormuş gibi hissettiğiniz anlamına gelir.
Genellikle aşinalık duygusu ile durumun tanıdık gelmemesi gerektiği gerçeği arasında bir uyumsuzluk vardır.
Her gün aynı otobüs güzergahını kullanmak ve manzarayı tanımak gibi değil – bu aşinalıktır. Déjà vu ise, geçmişte aynı konuşmayı yaptığınızı veya bu çok özel senaryoyu deneyimlediğinizi hissettiğiniz ve bunun daha önce hiç olamayacağını bildiğiniz zamandır.
Dejavu’nun olmasına ne sebep olur?
Sihirbaz olmayabilirsiniz ama deja vu yaşadığınızda beyniniz bir illüzyon yaratıyor. Bunun, beyninizin iki bölümü arasında bir miktar yanlış iletişim olduğunda meydana geldiği düşünülmektedir.
Déjà vu, beyninizin hafızayı hatırlamada ve aşinalıkta rol oynayan bölümleri arasındaki işlevsiz bağlantılardan kaynaklanır.
Şakaklarınızın hemen üzerinde, başınızın her iki yanında birer tane olmak üzere iki şakak lobunuz var. Şunları yapmanıza yardımcı olmada önemli bir rol oynarlar:
- Kelimeleri hatırlamak
- Gittiğin yerleri hatırlamak
- İnsanları tanımak
- Dili anlamak
- Diğer insanların duygularını yorumlak
Her bir temporal lobda, bu işlevlerin çoğuna katkıda bulunan ve kısa süreli anılarınızı depolamaktan sorumlu olan bir hipokampus bulunur. Bazen, belirli nöbet türlerinde olduğu gibi, hipokampusunuz ve çevresindeki beyin dokusu aktive olabilir ve bu da déjà vu gibi hafıza deneyimleri yaşamanıza neden olabilir.
Bu, tanıma belleği sistemlerinin bozulmasına neden oluyor ve bu da size yanlış bir aşinalık duygusu veriyor.
Dejavu normal mi?
Arada bir déjà vu yaşamak alışılmadık veya doğası gereği sağlıksız değildir. 15 ila 25 yaşları arasındaki kişilerin başına gelme olasılığı daha yüksektir ve yaşlandıkça bunu yaşama olasılığınız giderek azalır. Ayrıca hafta içi günlerden ziyade akşamları ve hafta sonları daha sık görülür.
Araştırmacılar nedenini tam olarak bilmese de déjà vu hakkında bildiğimiz başka şeyler de var.
Örneğin, aşağıdaki durumlarda déjà vu’ya daha duyarlı olursunuz:
- Yüksek bir eğitim düzeyine sahip olmak
- Çok seyahat etmek
- Rüyalarını hatırlamak
- Liberal inançlara sahip olmak
Deja vu, sağlıklı bireylerde nadir görülen, genellikle yılda birkaç kez ortaya çıkan bir fenomendir. Daha sık hale gelirse veya başka semptomlarla ilişkiliyse, ele alınması önemlidir.
Dejavu nöbet midir?
Déjà vu yaşamak, nöbet geçirdiğin anlamına gelmez. Yine de bazı durumlarda, beyninizin temporal lob bölgesinde başlayan bir nöbet bozukluğu olan temporal lob epilepsisinin bir belirtisi olabilir.
Hipokampus, hatırlama ve bilinçli hatırlamada rol oynar; Yine temporal lobda bulunan parahipokampal girus, aşinalık ayrımcılığında rol oynar. Epilepsiniz olduğunda, genellikle bu bağlantıda bir kesinti olur.
Temporal lob epilepsisine, kontrol edilemeyen kasılmalara ve diğer kas hareketlerine neden olan tonik-klonik nöbetler eşlik edebilir . Bu tür epilepsi ile ilişkili deja vu sıklıkla bilinç kaybı, titreme, dil ısırma, idrar kaybı ve nöbet sonrası kafa karışıklığı ile de ilişkilidir.
Dejavu endişe kaynağı olmalı mı?
Déjà vu, altta yatan sağlık sorunlarının bir işareti olabilir.
Stres ve yorgunluk deja vu’ya katkıda bulunabilir Ama aynı zamanda nöbet bozukluklarının, migrenlerin ve hafızayı etkileyen bozuklukların bir işareti olabilir. Örneğin, frontotemporal demansı olan kişiler, genellikle kalıcı dejà vu yaşarlar ve bu yanılsamayı rasyonelleştirmeye çalışırlar.
Deja vu duygularınız, bunlara aşağıdakiler gibi başka semptomlar eşlik ediyorsa, bir sağlık sorununun temsilcisi olabilir:
- Bilinç bulanıklığı
- Baş ağrısı
- Farkındalık kaybı
- Halsizlik
- Nöbetler
- Denge kaybı
Dejavu olduğunda ara sıra bu “daha önce burada bulundum” deneyimi muhtemelen endişelenecek bir şey değildir. Ancak bundan daha sık dejà vu yaşamaya başlarsanız, bir doktora görünmenin zamanı gelmiştir.
